Karbüratör, kısaca söylemek gerekirse içten yanmalı benzinli motorlarda, motorun silindirlerinde yanacak benzin-hava karışımını sağlayan motor parçasıdır. Pistonların silindirdeki emiş gücüyle emilen hava, karbüratörün içinden geçerken bir miktar benzini de beraberinde sürükleyerek onu buharlaştırır ve oluşan gaz karışımı silindirlere girerek bujilerden saçılan kıvılcımla ateşlenir. Karbüratör, emilecek havayı ve karışacak benzinin oranını ek düzeneklerle otomatik olarak ayarlar.
Karbüratör eski arabaların çoğunda kullanılan yakıt enjeksiyon sistemidir. Günümüzde karbüratör veriminin düşüklüğünden ve teknolojinin gelişmesinden dolayı kullanılmamaktadır. Benzinli motorlarda yeni nesil enjeksiyon sistemleri geliştirilmiş ve kullanılmaya başlamıştır.
*Motor yakıt sistemleri çeşitleri arasında bulunan karbüratör dışında diğer yakıt sistemlerini incelemek için motor yakıt sistemleri sayfasına bakabilirsiniz.
Bu sayfa içerisinde karbüratör nedir sorusu hariç nasıl çalışır, temizlemesi ve bakımı nasıldır ayrıca karbüratör çeşitleri nelerdir gibi sorulara da cevap verilecektir.
Karbüratör Nasıl Çalışır? – Çalışma Prensibi ve Yapısı:
Karbüratör basitçe, orta bölümde daralan bir hava borusu ile bu boruya ince birkaç kanalla bağlı bulunan benzin haznesinden oluşur. Hava borusuna boğaz, boğazın daralan bölümüne ise venturi denir. Motora emilen hava fizik kurallarına göre venturiden geçerken hız kazanır ve bu bölümde düşük basınç yaratır. Oluşan düşük basınç (vakum) benzin haznesindeki yakıtın emilip hava ile karışarak silindir veya silindirlere doğru yol almasını sağlar. Bu yüzden ana yakıt kanalı venturiye açılır. Boğazın, havanın gidiş yönüne göre venturiden sonraki bölümünde motora alınacak olan havanın, dolayısıyla da hava – yakıt karışımının miktarını ayarlamaya yarayan gaz kelebeği bulunur. Gaz kelebeği otomobillerdeki gaz pedalının hareketiyle çalışır. Sürücü gaz pedalına basmakla aslında gaz kelebeğinin açıklığını artırmaktadır.
*Gaz kelebeği hakkında ayrıntılı bilgi almak için gaz kelebeği ve rolanti motoru nedir sayfasına bakabilirsiniz.
Karbüratör çeşitlerine geçmeden önce aşağıda paylaştığımız videoyu seyrederek karbüratör çalışma prensibi hakkında bilgi sahibi olabilirsiniz.
Benzin, karbüratördeki hazneye ya benzin pompası ile gönderilir ya da bazı motosikletlerde olduğu gibi kendi ağırlığı ile dolar. Haznedeki benzin miktarını sabit bir düzeyde tutmak için burada şamandıralı bir valf bulunur. Motorlu taşıtlarda ve diğer alanlarda kullanılmakta olan benzinli motorların, değişen şartlara göre istenen güç ve devirde çalışabilmesini temin edebilmek amacıyla modern karbüratörler birçok karmaşık sistemle donatılmıştır. Benzin ile havanın öz kütleleri ve diğer fiziksel özellikleri farklı olduğu için hava – yakıt karışımının miktar ve oranı sadece gaz kelebeği ile kontrol edilememektedir. Geliştirilen pek çok sisteme rağmen karbüratörlerden, mükemmel düzeyde verim alınamayacağı anlaşılmış ve bugünkü çoğu modern taşıtta yerini yakıt enjeksiyonu sistemi almıştır.
Karbüratör Sistemi Parçaları Nelerdir?
Karbüratör sisteminin çalışmasını sağlayan parçalar şu şekildedir:
– Karbüratör Şamandırası
– Karbüratör Rolanti Vidası
– Karbüratör Yakıt Devreleri
– Karbüratör Jiklesi
– Karbüratör Yakıt Kesme Selenoid Valfi
I – Karbüratör Şamandırası
Karbüratör içerisinde bulunan ve yakıt haznesinde belli bir seviyede yakıtı tutmasını sağlayan parçaya şamandıra denir. Benzin seviyesi üst limite geldiği anda benzin üzerinde yüzen şamandırada yukarı hareket yaparak yakıt girişini kesecek ve yakıtın seviyesini belirleyecektir. Yakıt azaldıkça şamandıra aşağıya inecek ve yakıtın hazneye girmesini sağlayacaktır.
II – Karbüratör Rolanti Vidası
Motorun rolantide çalışmasını sağlayan parçadır. Motor rolantide çalışırken gerekli benzin hava karışımını sağlamak için stopper görevi görerek gaz kelebeğinin minimum açıklığını ayarlayan vidadır. Bu stopper ayarı arttırıldıkça rolanti devride yükselecektir. Bu nedenle karbüratörlü araçlarda rolanti ayarı manuel olarak yapılmaktadır. Sistemde yapılacak değişikler sonrası rolanti devri değişeceğinden dolayı tekrar ayarlanması gerekmektedir. Ayarı motor çalışır vaziyetteyken rolanti hızı takip edilerek yapılmalıdır.
III – Karbüratör Yakıt Devreleri
Bu devreler tek boğazlı karbüratörler için anlatılmıştır. Çok boğazlı karbüratörlerde boğazlar farklı zamanlarda çalışarak bu devrelerin yaptığı işlemi yapmaktadır.
Rolanti devresi: Yukarıda da ayar vidası bölümünde anlatıldığı gibi motorun rolanti hızında kullanılan karbüratör devresidir. Motor rolantide çalışırken yakıt ve hava karışımı bu devre üzerinden motora gider.
Yüksek hız devresi: Karbüratörün ana devresidir. Gaz kelebeğinin rolanti devirlerinin üstündeki bütün açıklıklarında bu devreye ihtiyaç duyulmaktadır. Gaz pedalına basıldığında hava yakıt karışımı bu devre üzerinden motora verilir.
Güç devresi: Gaz kelebeğinin yüzde 75 açıklığından sonra çalışmaya başlayan devredir. Maksimum gücün elde edilmesini sağlar.
Kapış devresi: Ani hızlanmalarda motorun yakıt gereksimini sağlayan devredir. Karbüratör boğazı üzerinde bulunan kapış devresi ani gaza basıldığında benzin püskürtür. Bu sayede motorda oluşacak sağırlık azalacak ve motorun tepki verme süresi kısalacaktır.
Jikle devresi: Aşağıda da anlatılacağı gibi motorun soğuk havalarda çalışmasını sağlayan devredir.
IV – Karbüratör Jiklesi Nedir
Karbüratörde gaz kelebeği dışında jikle kelebeği de bulunmaktadır. Jikle kelebeği karbüratör üstünde boğaz girişinde bulunmaktadır. Soğuk havalarda ihtiyaç duyulan jikle çekildiği takdirde jikle kelebeği kapanacak ve havanın girişini bir miktar azaltacaktır. Yani zengin karışım soğuk havalarda motorun kolay çalışmasını sağlayacak ve motor ısındıktan sonra jikle kolu eski haline getirilecektir. Kısaca özetlemek gerekirse jikle motora verilecek havanın miktarını azaltır.
V – Karbüratör Yakıt Kesme Selenoid Valfi
Kontak anahtarı kapatıldığında rolanti devresine giren yakıt kesilir ve motorda yakıt kesildiği için motor stop eder. Kontak açık konumdayken selenoid valf elektriklendiği için açık konuma gelir ve motorun rolanti hızında çalışması sağlanır. Eğer selenoid valfinde arıza oluşursa motora benzin yürümeyecektir. Karbüratör yakıt haznesi dolu fakat ona rağmen motora yakıt gelmiyorsa selenoid valf arızasından şüphelenebilirsiniz.
Karbüratör Çeşitleri Nelerdir?
Bu başlık altında karbüratörlerin çeşitleri havanın akış yönüne ve boğaz sayısına göre sınıflandırılmıştır. Ayrıntılarını okumaya devam ettiğiniz takdirde bulabiliriniz.
A – Havanın Akış Yönüne Göre Karbüratörler
I – Dikey Akışlı Karbüratörler: Standart otomobillerde kullanılır. Hava boğazı dikey pozisyondadır. Yakıt haznesi boğazın yan tarafında bulunur. Çoğunlukla üst bölümünde hava filtresi, altında da emme manifoldu bulunur. Otomobillerde kullanıldığı için bizi en fazla ilgilendiren karbüratör çeşididir.
II – Yatay Akışlı Karbüratörler: Motosikletlerde kullanılır. Ayrıca küçük jeneratör, çim biçme makinası, motorlu testere ve ilaçlama motoru gibi makinalarda da bu tip karbüratörler tercih edilir. Boğaz yatay pozisyonda ve benzin haznesi boğazın alt bölümündedir. Gaz kelebeği yerine aynı işi gören gaz pistonu bulunabilir. Emme manifoldu olmaksızın doğrudan silindir kapağına bağlanabildikleri için, her silindire bir adet olacak şekilde bazı spor otomobillerde de kullanılmıştır.
B – Boğaz Sayısına Göre Karbüratörler
I – Tek Boğazlı Karbüratörler: Otomobillerde, belli bir hızın üstüne çıkmak istendiğinde; yokuş yukarı gitmek gerektiğinde veya buna benzer ekstra kuvvet gerektiren durumlarda, motora giren hava – yakıt miktarıyla birlikte karışımdaki benzin oranının da artırılması gerekir. Bunun için tek boğazlı karbüratörlerde, gaz kelebeğinin 3/4 oranında açılmasıyla birlikte, yukarıda devreler başlığı altında anlatıldığı gibi boğaza ikinci bir kanaldan daha benzin akmaya başlar. Çok boğazlı karbüratörlerde ise burada devreye giren ikinci bir boğaz bulunur.
II – Çok Boğazlı Karbüratörler: Boğaz sayısı 2, 4, 6 veya daha fazla olabilir. Motosikletlerde ve çok silindirli yarış araçlarında, genellikle her silindir başına bir boğaz düşecek şekilde imal edilmiş olan karbüratörler kullanılır. Bunlarda tüm gaz kelebekleri aynı anda çalışır. Ancak standart otomobillerde kullanılan karbüratörlerde ise boğazların yarısı, sadece yüksek miktarda güç gerektiğinde, yani gaz pedalının son çeyreklik bölümünde devreye girer.
Diğer Yakıt Sistemleri
Karbüratörlü sistemler dışında kullanılan diğer yakıt sistemlerine kısaca değinmek gerekirse;
Tek Nokta Enjeksiyon (Single Point Injection – SPI) : Çalışma prensibi olarak karbüratör sistemine benzemektedir. Aralarındaki fark ise yakıtı vermek için enjektör kullanmasıdır. Gaz kelebeğine bağlı olan enjektör yakıtı boğaz kelebeği üzerinden püskürtür.
Çok Noktadan Enjeksiyon Sistemi (Multi Port Injection – MPI) : Her silindirde bir enjektör olacak şekilde üretilmiştir. Yakırı her bir silindire emme sübabının bulunduğu bölgeye püskürtür.
Doğrudan Benzin Enjeksiyonu (Gasoline Direct Injection – GDI) : En gelişmiş ve verimli enjeksiyon sistemidir. Yakıtı direkt motorun yanma odasına verir. Yakıtı emme, sıkıştırtma ve hatta yanma zamanında püskürtebilir.
*Yukarıda kısaca bahsedilen diğer yakıt sistemleri hakkında ayrıntılı bilgi almak için motor yakıt sistemleri sayfasına bakabilirsiniz.
*Temel oluşturmak açısından Motor çalışma prensipleri sayfasına ve ayrıca Motor parçaları ve görevleri sayfasına bakmak isteyebilirsiniz.
Sayfayı faydalı bulduysanız değerlendirmeyi unutmayın. Eklemek istediğiniz her hangi bir konu veya eleştiri var ise yorumlar kısmından paylaşabilirsiniz.
Karbüratörler motoru oluşturan parçalardan bir tanesidir. Motor ise arabayı oluşturan parçalardan bir tanesidir. Arabayı oluşturan diğer parçaları merak ediyorsanız araba parçaları ve görevleri sayfasına bakabilirsiniz.
Karbüratör nedir sayfası bittiğine göre bir sonraki konu olan hidrolik direksiyon sistemleri sayfasına geçebilirsiniz. Çalışma prensipleri ana sayfasına giderek diğer konular ve site hakkında bilgi sahibi olabilir veya ana sayfaya burayı tıklayarak ulaşabilirsiniz.
Kaynak: Carstechnic ve wikipedia