Motor Egzoz Sistemleri ve Parçaları

Motor çalışma prensibi sayfasında da anlatıldığı gibi içten yanmalı dört zamanlı motorlar iş çevrimini 4 zamanda tamamlamaktadır. Motorun verimini etkileyen zamanlardan olan egzoz zamanı yanma odasında oluşan egzoz gazının dışarıya atıldığı zamandır. İş zamanında bir diğer adıyla patlama zamanında hava yakıt karışımı yakılır ve bu yanma sonucu egzoz gazı oluşacaktır. Çevrimin tekrar başlayabilmesi için egzoz gazının dışarıya atılması ve silindirlere tekrar temiz hava alınması gerekmektedir. Bu aşamada motor egzoz sistemleri devreye girmektedir. Egzoz gazı sübaplardan çıktıktan sonra egzoz manilfodu sayesinde toplanarak eğer varsa katalitik konvertör ‘den geçer ve sırasıyla orta susturucu ve ardından arka susturucudan geçerek atmosfere atılır. Dizel araçlarda ayrıca dpf denilen dizel partikül filtresi katalizör ile orta susturucu arasında bulunur. Ayrıca egzoz gazı atmosfere atılmadan önce oksijen veya lambda sensörden geçer. Bu sayfada motor egzoz sistemi parçaları ayrıntıları ile anlatılacak ve ayrıca katalizör iptali nedir ve katalizör iptal edilirse ne olur gibi sorulara da cevap verilecektir.

Motor egzoz sistemleri konusuna başlamadan önce motor egzoz sistemi parçalarını listelemek gerekirse;
I – Egzoz Sübabı
II – Egzoz Manifoldu
III – Katalitik Konvertör – Katalizörler
IV – Partikül Filtreleri
V – Egzoz Susturucu (Orta ve Arka)
VI – Oksijen (Lambda) Sensörleri
şeklinde olacaktır. Konular tek tek anlatılacak ve isterseniz içerikler bölümünden istediğiniz egzoz sistemi parçasına ulaşabilirsiniz.

Egzoz Sistemleri Ne İşe Yarar?

Motor egzoz sistemleri, egzoz gazının atmosfere atılmadan önce belli parçalardan geçerek hem sessiz hemde çevreye zarar vermeyecek hale dönüştürülmesini sağlayan sistemlerdir. Egzoz gazı içerisinde bulunan zararlı gazlar hava kirliliğine yol açması nedeniyle her geçen gün emisyon normları güncellenmekte ve kontroller sıkılaşmaktadır. Bu gazların emisyon değerleri içerisinde atmosfere salınması gerekmektedir. Bu nedenle bir çok parça geliştirilmiş ve kullanılmaya başlanmıştır.

Modifiye tutkunları motorun gücünü arttırmak için egzoz sistemlerinde bazı değişiklikler yapmaktadırlar. Fakat unutulmaması gereken nokta motorun gücünü arttırırken çevre kirliliği göz ardı edilmemeli ve ona göre ekipmanlar seçilmelidir.

Egzoz Sistemleri Parçaları Nelerdir?

Yukarıda da bahsedildiği gibi egzoz sistemleri katalitik konvertör, oksijen sensörleri ve susturuculardan meydana gelmektedir. Ayrıca dizel araçlarda dpf yani dizel partikül filtreleri de kullanılmaktadır. Bu bölüm altında bütün parçalar anlatılmıştır. Egzozun ilk çıkış yeri olan egzoz sübapları unutulmamalıdır. Bu nedenle egzoz sistemi parçalarına egzoz sübaplarını anlatarak başlanmıştır.

I – Egzoz Sübapları Nedir?

Motor parçaları ve görevleri sayfasında da anlatılan egzoz sübapları motor egzoz sistemleri temel ve olmazsa olmaz parçasıdır. Egzoz sübapları yukarıda da anlatıldığı gibi motorda yanma sonucu oluşan gazların dışarı atılmasını sağlar. Eksantirik milinden aldığı hareketle motorun cente ayarına göre açılıp kapanarak görevlerini yerine getirirler. Silindir kapağı bünyesinde bulunan egzoz sübapları oturdukları sübap yuvaları ile yüzey yüzeye sızdırmaz özellikte olması gerekmektedir. Motorun sıkıştırma zamanında sıkıştırılacak olan havanın egzoz sübabı üzerinden atmosfere kaçması performansı düşürecek ve motorun çalışmasını engelleyecektir. Egzoz sübabının erimesi gibi arızalarda sızdırmazlık bozulur ve silindirde basınç üretilemez. Böyle bir durumla karşılaşmamak için egzoz sıcaklıkları önem kazanmaktadır.

Egzoz sıcaklıklarının yükselmesi egzoz sübaplarına zarar vereceğinden dolayı istenmeyen bir durumdur. Egzoz sıcaklıklarını etkileyen en temel faktörler ise motor yakıt sistemleri ve motor hava sistemleridir. Bu sayfa paralelinde iki sistem sayfasını da okumanızı tavsiye ederiz.

II – Egzoz Manifoldu Nedir?

Motor egzoz sistemleri sayfasında bir diğer parça egzoz manifoldudur. Egzoz manifoldları silindirlerde üretilen yanma gazlarının toplandığı ve egzoz sistemine iletildiği parçadır. Yani motor ile egzoz sistemini birbirine bağlayan parçadır. Motor egzoz sistemleri motorun performansını etkileyen en önemli sistemlerden bir tanesidir.

Egzoz gazı ne kadar rahat yol alırsa motorun performansı o kadar artacaktır. Tabi egzozun rahat çıkması demek sesin fazla olması demek. Bu nedenle günümüzde sesi azaltacak ve aynı zamanda performansı da düşürmeyecek motor egzoz sistemleri ‘ne ihtiyaç duyulmaktadır. Gün geçtikçe egzoz sistemleri gelişmekte ve buda manifoldların şekillerine yansımaktadır. Yapılan hesaplamalar doğrultusunda egzoz manifoldları, manifold içerisinde oluşacak sürtünmeyi minimum seviyede tutacak şekilde imal edilmektedirler.

III – Katalitik Konvertör Nedir? Katalizörler Nelerdir?

Katalitik konvertör ya da katalitik döüştürücü motorların egzozlarındaki çevreye zararlı maddeleri daha az zararlı maddelere dönüştüren motor egzoz sistemleri parçasıdır. Tam olarak yanmamış hidrokarbonlara ikinci bir yanma ve kirletici gazlara bir indirgenme ortamı sağlamaktadır. Bu yanma ve indirgenme bir takım katalizörler kullanılarak yapılır. Katalizör olarak platin, palladyum yada rodyum kullanılır.

Üç yollu bir katalitik konvertörde eş zamanlı olarak aşağıdaki üç kimyasal tepkime gerçekleşmektedir.
1 – Karbonmonoksitin yakılarak karbondioksite çevrilmesi
2 – Azot oksitlerin azota indirgenmesi
3 – Yanmamış hidrokarbonların karbondioksit ve suya dönüştürülmesi, yani yakılması.

Bu üç tepkime, motorun sağlıklı çalışması sırasında yani normal bir hava yakıt oranı esnasında dengeli bir şekilde olmaktadır. Yani bu dengenin bozulmaması için karışımın ne fakir ne de zengin olmaması gerekmektedir. Fakir karışım olduğu takdirde 1 ve 2 numaralı tepkime 3 numaraya nazaran daha çok gerçekleşecektir. Zengin karışımda ise yanmamış yakıt fazlalaşacağından dolayı 3 numaralı tepkime 1 ve 2 numaralı tepkimeye nazaran daha fazla olacaktır.

*Katalitik konvertör arızası belirtileri ve nedenleri hakkında bilgi almak için burayı tıklayınız.

Katalitik konvertör kanalları Platin, Paladyum, Rodyum ve Seryum ile kaplanmıştır. Konvertör içerisindeki paladyum ve platin, hidrokarbon ve karbonmonoksitlerin oksitlenmesini sağlar. Seryum ise zengin ve fakir karışımlar esnasında değişiklik gösteren oksijen miktarını, oksijeni depolayarak gerekli miktarını katalizörde tutmaya yarar.

Katalizör İptali Nasıl Yapılır? Katalizör İptal Edilirse Ne Olur?

Katalizör iptalini genelde egzoz modifiyesi yapmak isteyen kullanıcılar yapmakta olsa da bazı ustaların kolaya kaçarak verdikleri akıl doğrultusunda yapılmaktadır. Katalizör iptalinin avantajlarından çok dezavantajı bulunmaktadır. Bu nedenle katalizör iptali yaptırmadan önce iyi araştırılmalı ve öyle karar verilmelidir. Katalizör iptali iki şekilde olmaktadır. Bunlardan bir tanesi katalizöre delik açılarak içi boşaltılır ve açılan delik kapatılır. Bir diğer yöntem ise katalizör yerinden sökülerek yerine düz boru takılır.

Katalizör İptali Avantajları: Katalizör iptali veya popüler olarak bilinen ismiyle kat iptali sonrası motorda yüksek devirlerde performans artışı gözlenecektir. Bunun nedeni egzozun çıkışı biraz olsun rahatlayacaktır.
Katalizör İptali Dezavantajları: Katalizör iptali sonrası yanmamış gazlar dışarı atılacağından dolayı çevreye verilen zarar göz ardı edilmemesi gerekmektedir. Bu durum aracın muayene sırasında egzoz emisyon değerlerini etkileyeceği için sıkıntı yaşatması söz konusu olacaktır. Aynı zamanda yakıt tüketiminde de artış gözlenecektir. Motorun egzoz seside artacaktır. Fazla ve kalitesiz egzoz, sistem parçalarından geçeceği için ömürlerini kısaltacaktır. Katalizör iptali sonrası düşük devirlerde motorun performansı azalacaktır.

IV – Dizel Partikül Filtresi DPF Nedir?

Dizel araçlarda egzoz emisyonlarını daha da düşürmek için, katalitik konvertörden sonra dizel partikül filtre yani DPF takılmaktadır. Egzozdan çıkan gazlardaki yakıt partikülleri bu filtrede toplanır.

Bazı markalarda tek kullanımlık olan bu filtre değişir, bazı sistemlerde, filtre içindeki partiküller yakılarak dışarı atılır, yani filtre kendisini temizler. Bu temizliği yapması için, içinde bir sensör ve art yakıcı gibi bir enjektör bulunmaktadır. Filtrenin dolduğunu anlayan sensör, sürücüye, ekranda uyarı yazısı çıkararak, yanmanın başladığı mesajını verir. Bu mesajı gören sürücü 20-30 dakika süresince, rölantiye düşmeden ve biraz yüksek devirde seyir halinde olmalıdır, mesaj silinene kadar araç rölanti düşmemeli, stop etmemelidir.

*Dizel partikül filtresi hakkında daha ayrıntılı bilgi ve DPF Temizleme işlemi için burayı tıklayınız.

V – Egzoz Susturucu Nedir?

Egzoz susturucusu, egzoz borusu çıkışını daraltarak dışarıdan duyulan egzoz sesini azaltmaya yarayan motor egzoz sistemleri parçasıdır. Bununla beraber, egzoz gazının çıkışını zorlaştırarak performansı düşürebilir. Çoğunlukla, arka ve orta susturucu olarak ikiye ayrılır. Modifiye amaçlı susturucular genişletilmekte ve egzoz gazının çıkışı kolaylaştırılmaktadır. Performansı iyileştiren bu hareket egzoz sesinin de artmasına neden olacaktır.

VI – Oksijen Sensörü veya Lambda Sensör Nedir?

Oksijen (Lambda) Sensörü, egzoz gazındaki oksijen miktarını ölçerek motor kontrol ünitesine (ECU) bildiren sensördür. Yani egzoz gazı kalitesini hesap etmektedir. Motor kontrol ünitesi (ECU) bu bilgi ışığında, motorun yanma odasında yakılan yakıt hava karışım oranını tayin eder. Oksijen sensörün gönderdiği bilgilere göre ECU hava yakıt karışım oranını belirler. Eğer zengin karışım oluşuyorsa yakıt fazla yakıldığı için oksijen oranı düşecek ve lambda sensörün okuduğu değerde düşecektir. Motor kontrol ünitesi düşük oksijen değerini düzeltmek için yakıt miktarını azaltacaktır. Aynı zamanda hava ayarı ile oynayarak motorun devrini ayarlar.

Araçlarda oksijen sensörü 1 veya 2 adet bulunmaktadır. Katalitik konvertör olan araçlarda öncesi ve sonrasında olacak şekilde 2 adet bulunmaktadır. Katalizörsüz araçlarda ise genellikle 1 tane egzoz manifoldundan sonra bulunur.

*Oksijen sensörü nedir ve arızası nasıl anlaşılır sayfasına bakarak lambda sensörü hakkında ayrıntılı bilgi sahibi olabilirsiniz.

Motor egzoz sistemleri konusunu faydalı bulduysanız değerlendirmeyi unutmayınız. Eğer eklemek istediğiniz bir konu veya eleştiri var ise yorumlar kısmından yazabilirsiniz.

Motor egzoz sistemleri sayfası bittiğine göre bir sonraki konu olan şanzıman nedir ve şanzıman çeşitleri nelerdir? sayfasına burayı tıklayarak geçebilirsiniz. Ayrıca çalışma prensipleri ana sayfasına giderek konular hakkında bilgi sahibi olabilir veya ana sayfaya giderek son yazılarımızı görebilirsiniz.

Kaynak: Bu sayfa Carstechnic tarafından oluşturulmuştur.